Historia e Open Source fillon shumë më herët sesa mendojnë shumica.
Në fakt, koncepti i ndarjes së kodit dhe bashkëpunimit ekzistonte që në ditët e para të kompjuterëve — shumë përpara se termi “Open Source” të shpikej.

Fazat kryesore të zhvillimit të Open Source

1. Vitet 1950–1970: Fillimet

Në këtë periudhë, programet ndaheshin lirshëm midis studiuesve universitarë dhe inxhinierëve.
Softueri konsiderohej si një mjet për të ndihmuar kërkimin, jo si produkt për shitje.
Shpesh, programet shpërndaheshin me kod burimor të hapur për të ndihmuar të tjerët t’i përmirësonin.

Shembull: Sistemi operativ UNIX (fillimisht në Bell Labs) ishte një pikënisje e rëndësishme për shumë projekte të ardhshme open source.

2. Vitet 1980: Lëvizja për Software të Lirë (Free Software Movement)

Në vitin 1983, Richard Stallman themeloi projektin GNU me qëllimin për të krijuar një sistem operativ tërësisht të lirë.
Ai themeloi gjithashtu Free Software Foundation (FSF) dhe përpiloi licencën GPL (General Public License), e cila mbron të drejtat e përdoruesve për të përdorur, studiuar, modifikuar dhe shpërndarë software-in.

Parimi kryesor i lëvizjes:

“Liria e përdorimit është më e rëndësishme se çmimi.”

3. Vitet 1990: Lindja e termit “Open Source”

Në vitin 1998, termi “Open Source” u prezantua zyrtarisht nga Christine Peterson dhe u promovua nga figura si Eric Raymond dhe Bruce Perens.
Qëllimi ishte të krijohej një term më i pranueshëm për kompanitë dhe bizneset që kishin frikë nga fjala “Free” (sepse shpesh ngatërrohej me “falas”).

Në të njëjtin vit, Netscape publikoi kodin e shfletuesit të saj, i cili më vonë u bë baza e Mozilla Firefox — një moment historik për Open Source.

4. Vitet 2000–sot: Epoka e bashkëpunimit global

Open Source u bë themeli i shumë teknologjive moderne.

  • Linux u bë sistemi operativ më i përdorur në serverë, telefona (Android) dhe superkompjuterë.
  • Kompanitë e mëdha si Google, Microsoft, IBM, Red Hat dhe Meta filluan të mbështesin aktivisht projektet open source.
  • Platforma si GitHub e bënë bashkëpunimin global më të lehtë se kurrë më parë.

🔑 Lëvizjet dhe organizatat më me ndikim

  • Free Software Foundation (FSF)
  • Open Source Initiative (OSI)
  • Linux Foundation
  • Apache Software Foundation
  • Mozilla Foundation

Këto organizata ndihmojnë në ruajtjen, mbështetjen dhe promovimin e projekteve të hapura në gjithë botën.

Shembull praktik

Një shembull i shkëlqyer i evoluimit historik është projekti Linux:

  • Filloi në 1991 nga Linus Torvalds, një student finlandez që publikoi kodin e tij në internet.
  • Ai ftoi të tjerët ta testojnë dhe ta përmirësojnë — dhe brenda pak vitesh, mijëra zhvillues u bashkuan.
  • Sot, Linux është një nga projektet më të mëdha dhe më të suksesshme open source në histori, duke fuqizuar miliarda pajisje në mbarë botën.

Historia e Open Source tregon se bashkëpunimi, transparenca dhe ndarja e dijes mund të ndërtojnë teknologji që ndryshojnë botën.
Nga idealizmi i viteve ’80 deri te bashkëpunimi masiv i sotëm, Open Source mbetet një nga shembujt më të mirë të inovacionit kolektiv.